Art. 401 Kpc (wznowienie z powodu nieważności) - komentarz
Art. 401. Można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności:
1) jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia;
2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana bądź jeżeli wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania; nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.
Tekst jednolity ustawy - Kodeks postępowania cywilnego można znaleźć tutaj.
Sędzia jest wyłączony z mocy samej ustawy w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki; w sprawach swego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia; w sprawach osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli; w sprawach, w których był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym jednej ze stron; w sprawach, w których w instancji niższej brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, jako też w sprawach o ważność aktu prawnego z jego udziałem sporządzonego lub przez niego rozpoznanego oraz w sprawach, w których występował jako prokurator; w sprawach o odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, jeżeli brał udział w wydaniu tego orzeczenia.
Por. też komentarz do art. 403 Kpc, gdzie mowa o restytucyjnych podstawach wznowienia postępowania cywilnego.
Co do należytego reprezentowania strony, korzystając z uzasadnienia jednego z postanowień Sądu Najwyższego: ta podstawa wznowienia zachodzi bowiem wówczas, gdy w sprawie nie działał organ osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej, powołany do jej reprezentacji (art. 67 k.p.c.) albo występujący w sprawie reprezentant strony nie ma wymaganych przymiotów do występowania w tej roli (np. nie jest przedstawicielem ustawowym małoletniego - art. 98, 159 k.r.o.). Co ważne, nienależyte wykonanie obowiązków procesowych przez adwokata ustanowionego z urzędu nie może stanowić podstawy wznowienia postępowania polegającej na pozbawieniu strony możności działania, o którym mowa w art. 401 pkt 2 Kpc.
Jak przypuszczam przesłanka z art. 401 pkt 1 Kpc (udział osoby nieuprawnionej) będzie nabierała praktycznego znaczenia. Wiąże się to z postępami procesu, który jedni określają mianem dobrej zmiany, inni zaś postrzegają jako demolowanie wymiaru sprawiedliwości budowanego na tej umęczonej ziemi przez ostatnie ćwierćwiecze. Zainteresowani muszą wrzucić w wyszukiwarkę - powiedzmy - "Krajowa Rada Sądownictwa zmiany" i trochę pobuszować w sieci :)
Ciekawostka: wymienione przyczyny to daleko nie wszystkie powody nieważności. Wychodzi więc na to, że nie da się wznowić postępowania tylko dlatego, iż droga sądowa była niedopuszczalna, o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo sprawa taka została już prawomocnie osądzona, sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu itd. Jak na razie nigdzie nie zdołałem doczytać, dlaczego tak a nie inaczej. Znane mi podręczniki ograniczają się do przepisywania kodeksu, a komentarze kończą tam, gdzie zaczynają pytania i wątpliwości. Jeśli ktoś z Państwa ma jakiś sensowny pomysł, chętnie go tu opublikuję.
Komentowany artykuł ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym. Więcej na ten temat por. komentarz do art. 524 Kpc.
Zwracam uwagę na pewien niuans: przesłanką wznowienia jest orzekanie przez sędziego wyłączonego z mocy ustawy, podczas gdy przyczyną nieważności jego udział "w rozpoznaniu sprawy". W literaturze przedmiotu zarysował się spór co do relacji zachodzących między tymi pojęciami. Osobiście przychylam się do rygorystów. Ich zdaniem "orzekanie" ma znaczenie węższe od "rozpoznania sprawy" i pojęć tych nie wolno utożsamiać. [komentarz dodano 31 sierpnia 2018 r.]