Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
Jest czym innym niż skarga kasacyjna i wiele ją od tego pisma procesowego różni. W postępowaniu cywilnym choćby to, że nie dotyczą jej tak nieprzyjemne przy skardze kasacyjnej ograniczenia jak minimalna wartość przedmiotu zaskarżenia (wpz) czy wyłączenie niektórych kategorii spraw. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może więc odnosić się nie tylko do zasiedzenia, umowy sprzedaży czy pożyczki, ale i dotyczyć także zagadnień, w których skarga kasacyjna jest w ogóle wykluczona - jak rozwód, alimenty, czynsz najmu lub dzierżawy, naruszenie posiadania i in. W postępowaniu przed sądem administracyjnym (WSA, NSA) - głównie ze względu na specyfikę spraw administracyjnych - wygląda to nieco inaczej.
Dalej znajdziecie Państwo informacje o tym, jaki jest termin wniesienia skargi, jej forma, ile wynosi opłata sądowa itd. Jeżeli zaś poszukujecie pomocy w przygotowaniu skargi albo potrzebna jest odpowiedź na skargę, zacznijmy od maila z możliwie szczegółowym opisem sprawy. Proszę dołączyć do niego związane ze sprawą dokumenty (optymalnie w formacie pdf). Na tej podstawie jestem na ogół w stanie coś zaproponować. Co ważne bowiem, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia obejmuje przymus adwokacko-radcowski. Według Kodeksu postępowania cywilnego w postępowaniu przed Sądem Najwyższym co do zasady obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Z kolei Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi wymaga, aby taka skarga kierowana do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) została sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego. Przykładowe pełnomocnictwo (wzór) można znaleźć tutaj.
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest w polskim systemie prawnym instytucją stosunkowo młodą. Mimo to w Kpc doczekała się już tu nowelizacji. W projekcie tej ostatniej można przeczytać: Ustawą z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) została wprowadzona do polskiego systemu prawnego skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. (...) prejudykat w postaci rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego stwierdzającego niezgodność z prawem prawomocnego orzeczenia, umożliwiający dochodzenie odszkodowania od państwa, obejmował tylko prawomocne wyroki i postanowienia co do istoty sprawy wydane w postępowaniu nieprocesowym, a także postanowienia tzw. formalne kończące postępowanie w sprawie. Rozwiązanie to zostało podyktowane obawą przed ponownym badaniem prawomocnych orzeczeń co do istoty sprawy w postępowaniu "zwykłym", w drodze powództwa o naprawienie szkody; stąd uzasadniona ostrożność ustawodawcy i poddanie kontroli ww. orzeczeń Sądowi Najwyższemu. Taki kształt przepisów nie obronił się w Trybunale Konstytucyjnym. Stwierdził on mianowicie, że art. 4241 § 1 i 2 K.p.c. w części obejmującej słowa "kończącego postępowanie w sprawie" - jest niezgodny z art. 32 ust. 1 i art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji. Trybunał uznał, chociaż orzecznictwo sądów powszechnych ani Sądu Najwyższego nie dostarczyło powodów do sformułowania takiego poglądu, że dochodzenie odszkodowania bezpośrednio od państwa - bez uzyskania stosownego prejudykatu - nie jest możliwe, co oznacza, że sąd rozpoznający powództwo o naprawienie szkody nie może samodzielnie rozstrzygać o niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego. Skoro zatem skarga unormowana w art. 4241 K.p.c. nie przysługuje od orzeczeń niekończących postępowania, to przepis ten - zdaniem Trybunału - uniemożliwia dochodzenie naprawienia szkód wyrządzonych wydaniem takiego orzeczenia. (...) W tej sytuacji - w celu uporządkowania stanu normatywnego uwzględniającego skutki przytoczonego wyroku Trybunału Konstytucyjnego oraz przywrócenia właściwego kształtu systemowi dochodzenia wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie sądu - jest konieczna taka zmiana legislacyjna, która z jednej strony zachowa konieczność uzyskania prejudykatu w postaci rozstrzygnięcia Sądu Najwyższego tylko w odniesieniu do prawomocnych orzeczeń korzystających z powagi rzeczy osądzonej wydanych w postępowaniach zapewniających wszechstronne granice prawidłowości rozstrzygnięcia, a w związku z tym mających najwyższą wartość jurysdykcyjną oraz pozostających pod szczególną ochroną prawa, a z drugiej - zamanifestuje i wyraźnie podkreśli możliwość domagania się odszkodowania bez konieczności uzyskania prejudykatu w tych wszystkich wypadkach prawomocnych orzeczeń, w których skarga do Sądu Najwyższego nie przysługuje.
Dopuszczalność skargi zależy m. in. od tego, o jakie orzeczenie chodzi. Wedle procedury cywilnej, regulowanej przez Kpc, można żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Jedynie w wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, można żądać także stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu pierwszej lub drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie wyroku w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych. Z kolei w postępowaniu sądowoadministracyjnym skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego (WSA), gdy przez jego wydanie została stronie wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Wyjątkowo tylko przysługuje ona również od prawomocnego orzeczenia wojewódzkiego sądu administracyjnego, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im środków prawnych, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela - chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych. Od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego skarga nie przysługuje, z wyjątkiem gdy niezgodność z prawem wynika z rażącego naruszenia norm prawa Unii Europejskiej.
Termin wniesienia skargi jest taki sam i w postępowaniu cywilnym, i w postępowaniu sądowoadministracyjnym. W sprawie cywilnej skargę wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwóch lat od dnia jego uprawomocnienia się. Więcej na ten temat w komentarzu do art. 4246 Kpc. W postępowaniu administracyjnym - a raczej sądowoadministracyjnym, bo chodzi tu przecież nie o Kodeks postępowania administracyjnego (Kpa), lecz o Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi - skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie dwóch lat od dnia jego uprawomocnienia się. Więcej na ten temat w komentarzu do art. 285f Ppsa.
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia nie przysługuje natomiast w sprawach karnych. Kodeks postępowania karnego (Kpk) przewiduje tu inny tryb dochodzenia sprawiedliwości.
W postępowaniu cywilnym opłata sądowa (dawniej wpis) od skargi wynosi co do zasady tyle samo, co od pozwu, wniosku o wszczęcie postępowania nieprocesowego czy od apelacji. Więcej na ten temat w komentarzu do art. 18 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Wartość przedmiotu sporu (wps) będzie najpewniej taka, o jaką szło w postępowaniu, gdzie zapadło orzeczenie, którego niezgodność z prawem chcemy wykazać. Oczywiście w konkretnych sytuacjach może to wyglądać inaczej. Natomiast w sprawie administracyjnej (czy raczej sądowoadministracyjnej przed WSA) odpowiednio stosowane są przepisy o skardze kasacyjnej (por. rozporządzenie ws. wysokości oraz szczegółowych zasad pobierania wpisu w postępowaniu przed sądami administracyjnymi).
I na koniec może jeszcze raczej przekrojowa statystyka w sprawach cywilnych. Niestety nie prezentuje się ona najkorzystniej dla skarżących. Proszę zerknąć np. tutaj. To Informacja o ruchu spraw za 2016 rok w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego. Interesują nas literki CNP :)
adwokat Paweł Wrześniewski